Uzależnienie można zdefiniować jako silną, nabytą potrzebę zażywania określonej substancji psychoaktywnej lub ciągłego wykonywania danej czynności. Jest to stan zaburzenia fizycznego i psychicznego objawiający się zmianą w sposobie zachowania osoby uzależnionej. Uwaga chorego jest skupiona na przyjęciu danej substancji lub wykonywaniu określonej czynności, która przynosi chwilową ulgę.
Jakie główne rodzaje uzależnień wyróżniamy?
Uzależnienie można podzielić na dwie grupy: chemiczne i behawioralne. Pierwsza z nich odnosi się do systematycznego przyjmowania określonej substancji psychoaktywnej. Druga zaś dotyczy silnej potrzeby wykonywania określonej czynności.
Do uzależnień chemicznych zaliczamy: alkoholizm, narkomanię, palenie papierosów, zażywanie opiatów i leków (uspokajające i nasenne). Z kolei behawioralne to: ciągła potrzeba kolejnych zakupów, poświęcenie sporej ilości czasu na gry komputerowe, surfowanie po Internecie, korzystanie z telefonu, hazard, kompulsywne objadanie się, ortoreksja, pornografia, liczne zabiegi medycyny estetycznej, czy pracoholizm.
Jaka jest specyfika tych uzależnień?
Uzależnienie chemiczne objawia się ciągłą potrzebą przyjmowania określonej substancji. Z czasem tolerancja organizmu się zwiększa, dlatego chory sięga po coraz większe dawki, tracąc przy tym kontrolę nad ich ilością. Brak dostępu do środka psychoaktywnego lub niemożność jego zażycia wywołuje stres, napięcie, nerwowość, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić do utraty kontroli nad sobą. Chory odczuwa silną potrzebę przyjęcia określonej substancji, niezależnie od sytuacji czy otoczenia. Chęć sięgnięcia po kolejną dawkę środka uzależniającego jest bardzo silna i staje się dla niego priorytetem.
Z uzależnieniem behawioralnym (czynnościowym) mamy do czynienia w sytuacji, kiedy dana osoba odczuwa silną potrzebę wielokrotnego i długotrwałego powtarzania określonej czynności. Podjęcie danego działania łagodzi wewnętrzne napięcie, poprawia samopoczucie i wywołuje zaspokojenie, przyjemność czy radość. Działania, które podejmuje osoba uzależniona, najczęściej są akceptowane społecznie (np. zakupy).
W początkowej fazie uzależnienie nie jest oczywiste zarówno dla nałogowca, jak i jego otoczenia. Najczęściej wykonywanie określonej czynności lub spożywanie substancji psychoaktywnej nie wykracza poza przyjęte i akceptowane normy społeczne, dlatego też jest trudne do rozpoznania. Warto pamiętać, że uzależnienie jest bardzo podstępne, przez co nie da się jednoznacznie określić, kiedy dana osoba popada w nałóg. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę fakt, iż chory doskonale potrafi się maskować i ukrywać występowanie problemu.
Jak objawia się uzależnienie chemiczne i behawioralne?
Uzależnienie objawia się natrętną potrzebą zażycia substancji psychoaktywnej (chemiczne) lub wykonania określonej czynności (behawioralne). Uczucie jest tak silne, że może prowadzić do zaburzeń prawidłowego toku myślenia oraz codziennego funkcjonowania chorego. Z czasem zwiększa się także tolerancja na określone działanie, co skutkuje koniecznością zwiększenia dawki (chemiczne) lub poświęcanego czasu (behawioralne). Oba uzależnienia działają destruktywnie na zachowanie chorego i negatywnie oddziałują na jego psychikę. Dodatkowo niekorzystnie wpływają na sferę społeczną i zawodową nałogowca oraz znacząco przyczyniają się do osłabienia więzi z bliskimi.
To, co odróżnia oba uzależnienia, to skutki odstawienia. W przypadku nałogu chemicznego pojawiają się uciążliwe symptomy zespołu abstynencyjnego. Zalicza się do nich: dreszcze, zimne poty, drżenie kończyn, wymioty, biegunki itp. Z kolei przy behawioralnym mamy do czynienia ze spadkiem nastroju, napięciem, lękiem, a w dłuższej perspektywie – z depresją.
Jakie czynniki decydują o podatności na uzależnienia?
Istnieje kilka rodzajów czynników, które mogą mieć wpływ na zachowania destruktywne przeradzające się w uzależnienie. Wśród nich można wymienić:
Czynniki indywidualne
- niska samoocena,
- impulsywność,
- nadpobudliwość,
- wysoki poziom lęku i niepokoju,
- skłonność do zachowań ryzykownych,
- chęć eksperymentowania,
- słaba kontrola wewnętrzna,
- podatność na wpływy,
- słaba odporność na stres.
Czynniki rodzinne
- słaba więź z rodziną lub całkowity jej brak,
- wrogie nastawienie ze strony rodziny,
- konflikty rodzinne,
- nieprawidłowe relacje pomiędzy rodzeństwem bądź rodzicem a dzieckiem,
- przyzwolenie na destruktywne zachowania,
- surowa dyscyplina w domu.
Czynniki społeczne
- duży stres w pracy, na uczelni lub w szkole,
- brak akceptacji,
- ciągłe problemy,
- negatywny stosunek do miejsca pracy, uczelni lub szkoły.
Jak powinno wyglądać skuteczne leczenie?
Pierwszym i najważniejszym krokiem jest uświadomienie sobie występującego problemu oraz szczera chęć podjęcia terapii. Skuteczność w dużej mierze zależy od uzależnionego. Konieczne jest leczenie uzależnień pod okiem profesjonalistów w specjalistycznym ośrodku terapeutycznym. W pierwszej kolejności zastosowana jest farmakologia, która ma za zadanie złagodzenie objawów zespołu odstawiennego. Dalsze działania obejmują ustalenie stanu psychicznego i fizycznego pacjenta oraz wdrożenie pomocy w odzyskaniu równowagi. Tutaj istotne jest poznanie historii chorego oraz czynników, które mogą spowodować powrót do nałogu. Niezbędna będzie także terapia behawioralno-poznawcza, która pomoże zrozumieć mechanizmy uzależnienia oraz poznać techniki radzenia sobie z chęcią powrotu do nałogu. Warto pamiętać, że leczenie w specjalistycznych ośrodkach zawsze dobierane jest indywidualnie do każdego pacjenta, dlatego takie działanie połączone z chęcią i dużą motywacją chorego, daje naprawdę spore szanse na wyjście z nałogu.
Dzisiejszy pęd życia obfituje w stres i silne emocje. Nie każdy potrafi sobie z nimi poradzić w zdrowy sposób. Z tego powodu coraz częściej spotykamy się z uzależnieniem od danej substancji, czy konkretnych działań. Chęć rozładowania negatywnych emocji i poczucie chwilowej ulgi jest tak duże, że z pozoru niewinne zachowania bardzo szybko przeradzają się w nałóg.